Το Catan: Explorers & Pirates είναι η τέταρτη σημαντική επέκταση για το The Settlers of Catan (μετά τις επεκτάσεις Seafarers, Cities & Knights και Traders & Barbarians) και περιλαμβάνει πέντε σενάρια και τρεις αποστολές· μερικά από τα σενάρια χρησιμοποιούν τις αποστολές, ενώ άλλα όχι. Το Catan: Explorers & Pirates διαφέρει από το βασικό παιχνίδι Catan με τρεις κύριους τρόπους. Πρώτον, αντί να υπάρχει μόνο ένα νησί στο παιχνίδι όπου οι παίκτες χτίζουν και ανταγωνίζονται για πόρους, υπάρχουν τρία νησιά – αλλά η τοπογραφία μόνο ενός από αυτά είναι γνωστή στην αρχή του παιχνιδιού. Οι παίκτες ξεκινούν σε αυτό το νησί, στη συνέχεια χτίζουν πλοία και φέρνουν αποίκους στο παιχνίδι ώστε να ταξιδέψουν σε νέες γαίες. Όταν ένα πλοίο σταματά την κίνησή του σε ανεξερεύνητη περιοχή, το εξάγωνο αυτό αποκαλύπτεται και τοποθετείται επάνω του τυχαία ένα πλακίδιο με αριθμό, με τον παίκτη να κερδίζει έναν πόρο ως ανταμοιβή – εφόσον το εξάγωνο παράγει πόρους. (Ο αριθμός των άγνωστων πλακιδίων ποικίλλει από 16 έως 32, ανάλογα με το σενάριο.) Ένας αποικιστής και ένα πλοίο μπορούν να μετατραπούν σε λιμενική αποικία, από όπου μπορούν να χτιστούν δρόμοι και νέα πλοία για περαιτέρω εξερεύνηση. Δεύτερον, αντί να χρησιμοποιούνται πόλεις, το Catan: Explorers & Pirates επιτρέπει στους παίκτες να χτίζουν λιμενικές αποικίες με κόστος δύο καλαμπόκια και δύο μεταλλεύματα, και μια λιμενική αποικία παρέχει έναν πόρο όταν στον γύρο ρίχνεται ο αριθμός που συνορεύει μαζί της. Όπως και οι πόλεις, οι λιμενικές αποικίες αξίζουν δύο πόντους νίκης (ΠΝ), και ο αριθμός των ΠΝ που απαιτούνται για τη νίκη εξαρτάται από το σενάριο. Τρίτον, αν ένας παίκτης δεν λάβει πόρους κατά τη ρίψη παραγωγής (εκτός αν ριχτεί 7), λαμβάνει έναν χρυσό ως αποζημίωση. Δύο χρυσά μπορούν να ανταλλαχθούν στην τράπεζα για έναν πόρο της επιλογής του παίκτη. Ο χρυσός έχει και άλλες χρήσεις, όπως να σε βοηθά να ξεφύγεις από πειρατές.
